Innhaldet i etablerte kollektive bruksrettar for lokalbefolkninga på Finnmarkseigedommens grunn

Dommarar: Bergh, Utgård, Tønder, Endresen, Indreberg, Bårdsen, Webster, Matheson, Normann, Noer, Bull, Kallerud, Bergsjø, Arntzen, Falch, Berglund, Matningsdal　 

Saka gjeld avklaring av bruksrettar for samar og andre etter dei særlege prosessreglane i finnmarkslova kapittel 5. 

Høgsterett kom til at anken fører fram.

Dommen er einstemmig.

Finnmarkskommisjonen gav 13. februar 2013 ut rapporten om kven som har rett til grunnen i Unjárgga gielda / Nesseby kommune. Kommisjonen konkluderte med at befolkninga i kommunen har ein opphavleg rett til ulike former for utmarksbruk. Denne bruken har eit sjølvstendig grunnlag ved sida av finnmarkslova. Samtidig konkluderte kommisjonen med at partshavarane i siidaene i Reinbeitedistrikt 6/5D har ein alminneleg bruksrett til reindrift. 

Ein vesentleg del av befolkninga i Unjárgga gielda / Nesseby kommune er sjøsamar. Unjárgga gilisearvi / Nesseby bygdelag reiste på vegner av lokalbefolkninga i ein bestemt del av kommunen sak for Utmarksdomstolen for Finnmark med krav om at dei etablerte bruksrettane også måtte omfatte ein rett til forvaltning av naturressursane som bruksrettane er knytte til. Sagt på ein annan måte gjeld saka den overordna styringa av desse rettane.

Kravet gjeld mellom anna retten til å forvalte/styre jakt, fangst og fiske innanfor denne delen av kommunen. Påstanden omfattar at Finnmarkseigedommen Finnmárkkuopmodat (FeFo) innanfor det aktuelle området ikkje skal ha rett til å gjennomføre forvaltning etter dei alminnelege reglane i finnmarkslova. 

Ved dommen i utmarksdomstolen 23. januar 2017 fekk Unjárgga gilisearvi / Nesseby bygdelag langt på veg medhald i krava sine. FeFo anka dommen til Høgsterett. Både for utmarksdomstolen og for Høgsterett har Reinbeitedistrikt 6/5D støtta FeFo og gitt uttrykk for eit ønske om at forvaltningssystemet i finnmarkslova skal gjelde. For Høgsterett har også Meskelv og omegn bygdelag støtta FeFo. 

I dommen blir det framheva at bruksrettane til lokalbefolkninga er sjølvstendige rettar med ein opphavleg karakter som gir dei eit eige vern. Det inneber mellom anna at FeFo i forvaltninga må prioritere lokale brukarar når det er knapt om ressursar. Høgsterett kom likevel til at lokalbefolkninga historisk ikkje hadde utøvd rettane sine på ein slik måte at det også er etablert ein rett til forvaltning av naturressursane.  

Ved denne vurderinga blei det lagt vekt på kva karakter bruken av rettane til lokalbefolkninga hadde, saman med mellom anna dei disposisjonane staten har gjort på grunnlag av ei oppfatning om å vere eigar. Høgsterett viste samtidig til at også reindrifta og lokalbefolkninga som er busett utanfor tvisteområdet, i vesentleg grad har gjort og framleis gjer seg nytte av naturressursane i området. 

Høgsterett går i dommen igjennom folkerettslege reglar som vernar rettane til urfolk, særleg ILO-konvensjon nr. 169 om urfolk og stammefolk i sjølvstendige statar. Konklusjonen til Høgsterett er at å anerkjenne og ta vare på bruksrettane til lokalbefolkninga som omtalt i dommen ikkje er i strid med folkeretten. 

FeFos prosessfullmektig har for Høgsterett understreka at bruksrettane til lokalbefolkninga innskrenkar FeFos utøving av eigarrådigheit etter finnmarkslova i Unjárgga/Nesseby, samtidig som dei legg føringar for FeFos framtidige forvaltning av utmarksressursane i kommunen. Desse avgrensingane fører mellom anna til at FeFo ikkje kan ta betaling av lokalbefolkninga for utøvinga av bruksrettane deira utover det som er nødvendig for å dekke forvaltningskostnadene til FeFo.

Høgsterett sa seg einig i denne tilnærminga. Høgsterett gav samtidig uttrykk for at gjennomføringa av den nærmare tilpassinga mellom FeFos forvaltning og dei etablerte rettane ikkje er omfatta av saka slik ho er prosedert for Høgsterett.

Les heile avgjerda