Tilgang for svenske reindriftssamar til beiteområde i Noreg

Dommarar: Webster, Falkanger, Noer, Bergh, Østensen Berglund

Reindriftssamar har sidan gammal tid streifa med reinflokkane sine mellom vinterbeite i Sverige og sommarbeite på norsk side, til dels heilt ut til kysten. Da grensa mellom statane blei trekt i 1751, søkte ein gjennom den såkalla Lappekodisillen å sikre at dette driftsmønsteret kunne oppretthaldast. Sidan 1880-åra har Noreg og Sverige inngått fleire konvensjonar, og i Noreg er det vedtatt lover som gradvis har redusert beiteområda for svenske samar på norsk side. Ved ein konvensjon frå 1972 – innhaldet blei lovfesta – blei det mellom anna bestemt at den svenske samebyen Saarivuoma ikkje kunne ha rein på sommarbeite i to område nord for Altevatnet i Troms. Ordninga blei mellom anna grunngitt med at dei avgrensa vinterbeiteressursane på svensk side innebar at samebyen ikkje hadde behov for området. Det er omstridt i kva grad samebyen reint faktisk har brukt området etter krigen.

På grunn av mangel på beiteområde i Finnmark avgjorde myndigheita på 1950-talet at fleire reindriftsfamiliar skulle flytte verksemda til indre Troms. Dette gjaldt mellom anna familien som seinare skulle drive Stállonjárga (Hjerttind) reinbeitedistrikt. Dette distriktet har i alle fall sidan 1970-talet hatt vinterbeite i dei omstridde områda.

I tida før 1972-konvensjonen løp ut i 2005, forhandla Noreg og Sverige om ein ny konvensjon. Da forhandlingane ikkje førte fram, blei den ordninga som blei etablert ved 1972-konvensjonen, frå norsk side einsidig vidareført ved endringar i lova frå 1972, no kalla grensereinbeitelova. Samebyen har derfor heller ikkje etter 2005 hatt tilgang til dei omstridde områda.

Samebyen fremma krav om at norske myndigheiter må gi dei tilgang til områda, og det blei kravd erstatning for utelukkinga som har funne stad etter 1972.

Høgsterett gav samla uttrykk for at saka ikkje gjaldt eit privatrettsleg krav på beiterett, men eit offentlegrettsleg spørsmål mot staten som reguleringsmyndigheit. I realiteten står striden likevel mellom dei svenske og dei norske reindriftsinteressene, idet deira respektive sommarbeite og vinterbeite praktisk sett utelukkar kvarandre. Ein samla Høgsterett gav også uttrykk for at samebyen ikkje hadde rettsleg interesse i søksmål mot Statskog. Dette søksmålet blei derfor avvist.

Elles delte Høgsterett seg i fleire fraksjonar. Ein fraksjon på to dommarar fann at lova i utgangspunktet gav ei uttømmande regulering av den grensekryssande reindrifta, og at forvaltningsmyndigheitene – bortsett frå i nærmare angitte tilfelle – ikkje hadde høve til å fråvike denne reguleringa. Forarbeida til lova viser likevel til at den fastsette reguleringa kan fråvikast ved dom. Dette omfatta også ein dom der staten var part, slik som i denne saka. Sidan det var tilstrekkeleg dokumentert at samebyen hadde beiterettar i områda gjennom alders tids bruk, fann desse to dommarane at det kunne seiast dom for at myndigheitene no måtte gi samebyen tilgang til områda. Erstatning for at samebyen ikkje hadde hatt tilgang til områda sidan 1972, var det likevel ikkje grunnlag for.

Ein annan fraksjon på to dommarar slutta seg til konklusjonen om at myndigheitene ikkje kunne nekte samebyen tilgang til områda, men med ei anna grunngiving. Slik desse to dommarane såg det, kan grensereinbeitelova ikkje tolkast slik at myndigheitene har kunna nekte samebyen tilgang til områda. Beiterettane til samebyen er innarbeidde gjennom alders tids bruk, og lovgivaren har ikkje meint å sette dette til side. Den utestenginga som har skjedd sidan 1972, er derfor ulovleg og utløyser krav på erstatning. Erstatningskravet blir forelda suksessivt for kvart år samebyen har vore nekta tilgang til områda. Samebyen har derfor berre krav på erstatning for dei tre siste åra.

Eit mindretal på éin dommar fann at søksmålet ikkje gav heimel for å endre grensene etter grensereinbeitelova. Ei slik endring ville slik denne dommaren såg det, vere å tilgodesjå samebyen på kostnad av andre samiske reindriftsutøvarar som ikkje har vore partar i saka. Dette føreset ein dom som rettskraftig slår fast at samebyen har slik beiterett i forhold til andre som motset seg bruken, eller at norske og svenske reindriftsutøvarar avtaler ein slik bruk. Dette er ikkje situasjonen i denne saka. Denne dommaren slutta seg elles til dei to dommarane som meinte at det ikkje var grunnlag for erstatning.

Saka gir føringar for korleis ein skal forstå grensereinbeitelova når det gjeld retten til sommarbeite i Noreg for svenske samar.

Les heile avgjerda