Vedtak om konsesjon til vindkraftutbygging på Fosen kjent ugyldig fordi utbygginga krenker retten til kulturutøving for reindriftssamane

Dommarar: Justitiarius Øie og dommarane Skoghøy, Falkanger, Noer, Bull, Kallerud, Bergsjø, Falch, Østensen Berglund, Thyness og Steinsvik

Saka gjaldt spørsmålet om utbygginga av Storheia og Roan vindkraftverk på Fosen krenker retten til kulturutøving for reindriftssamane etter FNs konvensjon om sivile og politiske rettar (SP) artikkel 27. Høgsterett i storkammer kom samrøystes til at rettane er krenkte, og at vedtaka om konsesjon og ekspropriasjonsløyve derfor er ugyldige. Skjønnet om fastsetting av erstatning for inngrepet blei av den grunn nekta fremma.

Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE) gjorde i 2010 vedtak om konsesjon til mellom anna Roan og Storheia vindkraftverk. Vindkraftverka ligg innanfor området til Fosen reinbeitedistrikt, der Sør-Fosen sijte og Nord-Fosen siida utøver reindrift. Reineigarane gjorde gjeldande at utbygginga krenker rettane deira til kulturutøving, men fekk ikkje medhald i Olje- og energidepartementets klagevedtak frå 2013. Dette spørsmålet blei bringa inn for domstolane. Fosen Vind DA fekk likevel løyve til å starte bygginga, og vindkraftverka stod ferdige i høvesvis 2019 og 2020. Dei er ein del av det største vindkraftprosjektet på land i Europa.

For Høgsterett var spørsmålet særleg om utbygginga krenker rettane til reineigarane etter SP artikkel 27. Føresegna slår fast at den som høyrer til ein etnisk, religiøs eller språkleg minoritet, ikkje skal nektast retten til å dyrke kulturen sin saman med andre medlemmer i gruppa. Det er på det reine at reindrift er ei form for verna kulturutøving. Fordi lagmannsretten hadde eit betre grunnlag for sine vurderingar enn Høgsterett, bygde Høgsterett på vurderinga i lagmannsretten av konsekvensane av utbygginga for reindrifta. Høgsterett tok dermed utgangspunkt i konklusjonen til lagmannsretten om at vinterbeiteområda ved Storheia og Roan i praksis er tapte for reindrifta, og at utbygginga derfor vil true eksistensen til reindriftsnæringa på Fosen dersom det ikkje blir sett inn kompenserande tiltak.

Under tilvising særleg til fråsegner frå FNs menneskerettskomité la Høgsterett til grunn at det vil ligge føre ei krenking av rettane etter SP artikkel 27 dersom inngrepet fører til vesentlege negative konsekvensar for moglegheita til kulturutøving. Inngrepet kan i seg sjølv ha så store konsekvensar at det ligg føre brot på føresegna, men det må også sjåast i samanheng med andre tiltak, både tidlegare og planlagde. Den samla effekten av tiltaka er avgjerande for om det ligg føre ei krenking. I utgangspunktet er det ikkje rom for ei forholdsmessigvurdering der interessene til minoriteten blir vegne mot andre samfunnsomsyn. Det må likevel gjerast ei avveging dersom rettane etter artikkel 27 står mot andre grunnleggande rettar. Høgsterett slo fast at retten til miljø er ein rett som i eit konkret tilfelle kan komme inn med ei slik tyngde at det må gjerast ei interesseavveging.

Basert på bevisvurderinga til lagmannsretten kom Høgsterett til at vindkraftutbygginga vil ha ein vesentleg negativ effekt på moglegheita for reineigarane til å utøve kulturen sin på Fosen. På den bakgrunnen såg Høgsterett det slik at rettane til reineigarane vil vere krenkte dersom det ikkje blir sett inn tilfredsstillande avbøtande tiltak. Høgsterett sa seg einig med Fosen Vind DA i at omsynet til «grønt skifte» og auka fornybar energiproduksjon er viktig. Fordi det låg føre andre – og for reindrifta mindre inngripande − utbyggingsalternativ som kunne varetatt dette omsynet, var det likevel i dette tilfellet ikkje tale om ein kollisjon mellom miljøomsyn og retten til kulturutøving for reineigarane.

Lagmannsretten fastsette i avgjerda si ei betydeleg erstatning for vinterfôring av reinen i innhegning og meinte at retten til kulturutøving med dette ikkje var krenkt. Slik Høgsterett ser det, knyter det seg så store usikkerheiter til ei slik løysing at ho på det noverande tidspunktet ikkje kan få betydning i ei vurdering av om SP artikkel 27 er broten. Vidare framheva Høgsterett at domstolane uansett ikkje kan bygge på eit slikt tiltak som ledd i tilpassingsplikta til ekspropriaten.

Les heile avgjerda