Grunnlova hadde i 1814 berre éi føresegn om Høgsteretts makt og myndigheit, nemleg den som frå 4. november 1814 var § 88 om at Høgsterett dømmer i siste instans.

Høgsteretts posisjon som statsmakt er etter 1814 forsterka ved to prinsipp som er utvikla gjennom rettspraksis.

Det første prinsippet gjeld grunnlovskontroll. Høgsterett kontrollerer – gjennom behandlinga av konkrete saker som er bringa inn for domstolen – i siste instans om Stortingets lovgiving er i samsvar med Grunnlova.

Denne prøvingsretten var Noreg visstnok det første landet i Europa som innførte, truleg det andre landet i verda etter USA. Den amerikanske ordninga tente i nokon grad som mønster.

Den mest sentrale avgjerda i denne rettsutviklinga er saka Wedel-Jarlsberg mot Marinedepartementet frå 1866, der Høgsteretts justitiarius Peder Carl Lasson under voteringa stilte og svarte på spørsmålet om motstrid mellom lov og Grunnlov slik:

«Hvad har Høiesteret at afgjøre, naar der forelægges paa een Gang Grundlov og privat Lov? Da har det, saavidt jeg kjender Statsretslæren, almindelig været vedtaget, at forsaavidt man ikke kan paalægge Domstolene at dømme efter begge Love paa engang, saa maa de nødvendigvis foretrække Grundloven …»

På tilsvarande måte kontrollerer Høgsterett og dei andre domstolane om andre avgjerder gjorde av statlege myndigheiter, som forskrifter og forvaltningsvedtak, er i samsvar med Grunnlova.

Nokre historiske saker